Αρχικά, γεννήθηκα. Αυτό από μόνο του σημαίνει ότι είμαι ένας από τους τρεις επιτυχημένους συνδυασμούς ωαρίων και σπερματοζωαρίων ανάμεσα σε αναρίθμητους άλλους μεταξύ των γονιών μου που δεν συνέβησαν ποτέ. Αν εξαιρέσει κανείς τις 4.142 λέξεις του λήμματος στη Wikipedia με όλους τους πιθανούς λόγους παιδικής θνησιμότητας, δεν υπάρχει κανένας λόγος ανησυχίας, να σας ζήσει, να τον χαίρεστε, πάμε παρακάτω.
Photo by Asa Rodger Vik, Iceland, https://unsplash.com/photos/hu2_cFFfVSA
Το καλοκαίρι του 2015, μετά από την ανατριχίλα του δημοψηφίσματος, πολλοί και πολλές από εμάς χρειάστηκε να ζήσουμε το διαζύγιο με το βασικό μας πολιτικό όχημα για αρκετά χρόνια, τον ΣΥΡΙΖΑ. Ο χωρισμός ήταν γρήγορος αλλά όχι ανώδυνος, είχε ως αφορμή την πλήρη συνθηκολόγηση της κυβέρνησης στις απαιτήσεις του μπλοκ εξουσίας στην Ευρώπη και είχε ως βαθύτερη αιτία, κατά την δική μου οπτική, το γεγονός ότι η κυβέρνηση είχε αποκολληθεί πλήρως από το κόμμα, τις συλλογικές διαδικασίες και σε τελική ανάλυση την κοινωνική βάση που την έφερε στην πρώτη γραμμή της πολιτικής στην Ελλάδα.
Πολλές φορές έχουμε κληθεί να πάρουμε αποφάσεις στη ζωή μας, άμαθοι δα δεν είμαστε. Έχουμε δει ανθρώπους να αγωνίζονται αλλά και να φυγομαχούν, να προσπαθούν χωρίς αποτέλεσμα αλλά και να παραδίδονται άνευ αγώνος με δύο μηδέν από τα αποδυτήρια. Μια πρώτη εκτίμηση της ανθρωοπογεωγραφίας σήμερα είναι ότι στις δύο μεγάλες περιοχές που ορίζει το δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου, υπάρχουν και οι μεν και οι δε. Με μια ουσιαστική, ωστόσο διαφορά.
Τι θα μπορούσε να είναι αυτό το αίσθημα του κοινού που λείπει σήμερα από τα Πανεπιστήμια; Ίσως ο νεανικός δημοκρατικός ιδεαλισμός, που σε άλλες εποχές υπήρξε η βάση για τα γεγονότα της Νομικής και του Πολυτεχνείου, το κίνημα ενάντια στον (ψηφισμένο) νόμο 815 και τις πολύτιμες “αναλαμπές” της δεκαετίας του ΄90, που κράτησαν ένα κρίσιμο τμήμα της ελληνικής νεολαίας μακριά από το νεοσυντηρητισμό.
Των Σπύρου Τζώρτζη και Κρινιώς Παππά
Οι πρώτες μέρες της νέας ακαδημαϊκής χρονιάς πιθανώς να μας παρέχουν μία γρήγορη δημοσιογραφική προσέγγιση όσων συμβαίνουν στο δημόσιο πανεπιστήμιο. Eλάχιστα μπορούν να μας πουν, όμως, από μόνες τους για τις σημερινές συνθήκες στην εκπαίδευση και την (μη) παραγωγή πολιτικής. Για να μιλήσουμε λοιπόν σήμερα σοβαρά για το δημόσιο πανεπιστήμιο, θα χρειαστεί να πιάσουμε το νήμα από νωρίτερα, από την την πορεία ενός (νέου) παιδιού από το (νέο) λύκειο στο (νέο) πανεπιστήμιο.
Η κατάσταση στα σχολεία είναι από μόνη της δύσκολη. Η καθημερινότητα των μαθητών καθρίζεται από την ανάγκη της οικονομικής επιβίωσης, κι αυτή η τελευταία αποτελεί τι κύριο κριτήριο λήψης των αποφάσεων. Οι ίδιες οι σχολικές μονάδες ζορίζονται ακόμα και να λειτουργήσουν, τα πράγματα στο σπίτι είναι πιο δύσκολα από ποτέ, ενώ η αναζήτηση επαγγελματικής προοπτικής φαντάζει με κυνήγι μαύρης γάτας σε σκοτεινό δωμάτιο, ακόμα κι αν δεν συμπεριλάβουμε στην εξίσωση διάφορα νεοφιλελεύθερα προτάγματα όπως η ταξική (και βλακώδης) βάση του 10. Η δε μετάβαση από το Λύκειο στο Πανεπιστήμιο γίνεται συνήθως χωρίς έμπνευση ή ενθουσιασμό, παρά μόνο ως άλλο ένα ενδιάμεσο στάδιο στην πορεία προς το αδιευκρίνιστο μετά. Ακόμα και αν η σχολή εισαγωγής ήταν η πρώτη επιλογή του επιτυχόντα, η χαρά του έχει κάθε λόγο να είναι περιοσμένη: κομμένα μαθήματα και εργαστήρια, άδειες γραμματείες, προβληματικές βιβλιοθήκες. Και διάχυτη, παντού, η αντίληψη που θέλει το Πανεπιστήμιο χώρο απόκτησης γνώσης προς κατανάλωση: μια πολύ ακριβή υπηρεσία, ειδικά για τα παιδιά της επαρχίας, ένα επαγγελματικό σεμινάριο διαρκείας στην καλύτερη, και στη χειρότερη, μια κυνοδρομία. Rat race, για τους αγγλόφωνους.
Το σημείο στο οποίο αξίζει να εστιάσουμε περισσότερο, όμως, είναι η απουσία της έννοιας της κοινότητας. Το «κοινό» της επικοινωνίας και της δικτύωσης των φοιτητών μάλλον δεν είναι οι διαθέσεις και οι επιλογές τους για τον κοινωνικό τους χώρο, και μάλλον ούτε καν οι ανάγκες τους και οι σκέψεις τους για το επιστημονικό τους αντικείμενο. Συνήθως είναι το job description των ημι-επαγγελματιών συμφοιτητών της ΠΑΣΠ και της ΔΑΠ σε όλη την Ελλάδα. Η ανησυχία για το τι παίζει με τη σχολή, ή τέλος πάντων για το τι στον άνεμο διδασκόμαστε σε αυτές τις αίθουσες, έχει αναβληθεί για όταν τα πράγματα θα είναι κάπως πιο ήρεμα, ή για όταν τέλος πάντων θα έχουμε ξεμπερδέψει με όλα τα ακρωνυμικά διαβατήρια που χρειαζόμαστε για να βρούμε δουλειά στο εξωτερικό: GMAT, GRE, TOIFEL κ.ο.κ.
Ενώ, λοιπόν, υπάρχει ακόμα (;) η εντύπωση ότι τα Πανεπιστήμια είναι το λίκνο των κοινωνικών αγώνων, η υπόθεση αυτή δεν επαληθεύεται από πουθενά. Μπορεί η δεκαετία του ΄90 να έχει να μας επιδείξει σημαντικές μαζικές φοιτητικές, αλλά κυρίως μαθητικές κινητοποιήσεις (το αιματοβαμμένο ’91, το κίνημα ενάντια στη μεταρρύθμιση Αρσένη του ’98-’99), όμως η ίδια περίοδος σηματοδοτεί και το τέλος της ανατρεπτικής διάθεσης στα σχολεία και τα Πανεπιστήμια, με λαμπρές εξαιρέσεις το κίνημα ενάντια στο Άρθρο 16 και την εξέγερη του Δεκέμβρη του 2008. Ό,τι άλλο συμβαίνει, συμβαίνει εκτός.
Σήμερα, τα δύο μεγαλύτερα ακαδημαϊκά εκπαιδευτικά ιδρύματα της χώρας έχουν πρακτικά αναστείλει τη λειτουργία τους, και το φοιτητικό κίνημα είναι ουσιαστικά ανύπαρκτο. Καθώς δε, όπως προείπαμε, αίσθημα της κοινότητας μεταξύ των φοιτητών κάθε άλλο παρά υπάρχει και δρα, όλος ο συντονισμός των δράσεων με τους δοκιμαζόμενους διοικητικούς επιχειρήθηκε αναγκαστικά να γίνει από το μηδέν.
Τι θα μπορούσε όμως να ήταν αυτό το αίσθημα του κοινού; Ίσως ο νεανικός δημοκρατικός ιδεαλισμός, που σε άλλες εποχές υπήρξε η βάση για τα γεγονότα της Νομικής και του Πολυτεχνείου, το κίνημα ενάντια στον (ψηφισμένο) νόμο 815 και τις πολύτιμες “αναλαμπές” της δεκαετίας του ΄90 που προαναφέραμε.
Οι αγώνες για το μερικό και το ειδικό, ακόμα κι όταν αυτό δεν είναι τίποτα λιγότερο από το δικαίωμα στη μόρφωση, έχουν σήμερα περιορισμένες δυνατότητες νίκης, όταν κάθε κίνηση της κυβέρνησης είναι μέρος ενός ολόκληρου σχεδίου για την κοινωνία και τη δημοκρατία όπως το Μνημόνιο. Την ίδια στιγμή, ωστόσο, είναι και απολύτως απαραίτητοι απέναντι σε αυτό το σχέδιο. Όχι για “συμβολικούς” λόγους. Αλλά ως αφορμές, ως αφετηρίες, ως πηγές έμπνευσης, και ως βάση για την υπεράσπιση της δημοκρατίας, σήμερα που, καταφανώς, δεν στέκεται και πολύ καλά στα πόδια της.
Δημοσιεύθηκε αρχικά στοΠόση ώρα χρειάζεται το αίμα να κρυώσει, μπορεί να μας πει κάποιος ειδικός; Ας μιλήσουμε, ας μιλήσουν ειδήμονες και συνδαιτυμόνες, επιστάτες της ψυχής και υπάλληλοι υπουργείων άνευ αντικειμένου. Πόση ώρα μετά η οργή κοπάζει, πόσο θέλει το ιστορικό κάθε αδικοχαμένου (λες και υπάρχει δικαιοχαμένος) για να μετεμψυχωθεί σε ρεπορτάζ πρώτης γραμμής;