Περί εμπιστοσύνης

Γεννήθηκα

Γεννήθηκα κάποια στιγμή το 1991. Η αλήθεια είναι ότι δεν έχω καμία απολύτως ανάμνηση ή οπτικοακουστικό υλικό ως απόδειξη του γεγονότος: οι μόνοι οι οποίοι μπορούν να το επιβεβαιώσουν είναι:

1. η μητέρα μου, η οποία εξ ορισμού ήταν ήδη εκεί και γεννούσε προτού εγώ γεννηθώ,
2. ο μαιευτήρας, ο οποίος τυγχάνει μάλιστα να είναι οικογενειακός φίλος, και
3. το σύνολο του ιατρονοσηλευτικού προσωπικού το οποίο υποστήριζε την όλη διαδικασία από ιατρονοσηλευτικής πλευράς.

Ουσιαστικά από τούδε και εφεξής η στιγμή της γέννησής μου δεν επαληθεύεται (εξόν, ίσως, από ανεκδοτολογικές αφηγήσεις συγγενών και φίλων) αλλά μόνο πιστοποιείται, ξανά και ξανά σε μια γραφειοκρατική ακολουθία η οποία αλυσοδένει ένα πιστοποιητικό γέννησης από το νοσοκομείο, μια ληξιαρχική πράξη γέννησης στην οικογενειακή μερίδα μας και στο οικείο δημοτολόγιο, και, φυσικά, την αστυνομική ταυτότητα.

Αυτό που θέλω να πω είναι ότι η ίδια μου η ταυτότητα, η προέλευση ή η ηλικία μου εξαρτώνται από αυτήν την αλυσίδα εμπιστοσύνης που πρέπει να δείξω σε οτιδήποτε έχει προηγηθεί, σε άτομα και σε θεσμούς που ήταν εδώ πριν από εμένα και θα είναι εδώ γύρω για πολύ καιρό μετά από εμένα. Μπορούμε να αντιληφθούμε τη βαρύτητα αυτής της εμπιστοσύνης αν σκεφτούμε ότι αν οποιοσδήποτε υποστήριζε κάτι διαφορετικό θα αντιμετώπιζε μόνο τον χλευασμό μας και τον οίκτο μας.

Η δύναμη της εμπιστοσύνης μέσα στο κοινωνικό πλαίσιο μέ έχει πραγματικά συνεπάρει. Σίγουρα υπάρχουν πολλοί και πολύ καλύτεροι μελετητές του κοινωνικού συμβολαίου γιάντα γιάντα γιάντα επομένως τί έχω να προσφέρω ο ίδιος; Μα φυσικά την βιωματική μου εμπειρία!

Τα σχήματα της εμπιστοσύνης

Αυτού του είδους η κοινωνικά-προερχόμενη εμπιστοσύνη (ας τη λέμε γενικά “εμπιστοσύνη” από εδώ και πέρα) μπορεί να παρομοιαστεί με διάφορα σχήματα ώστε να μας γίνει πιο κατανοητή.

Μια πρόταση απο τα Αγγλικά είναι να αναφερόμαστε σε αυτή ως “social currency”, ως νόμισμα, πρόταση η οποία δεν με βρίσκει ακριβώς σύμφωνο και θα εξηγήσω αμέσως γιατί. Αυτό που προσπαθεί να εγκολπώσει η λογική του νομίσματος είναι ότι είναι κάτι απτό που ανταλάσσεται και μεταφέρεται από χέρι σε χέρι, σε κάποιους περισσεύει και σε άλλους υπολείπεται.

Κατ’ εμέ, η εμπιστοσύνη μπορεί να περιγραφεί καλύτερα με σχήματα που προέρχονται από τη φύση και τη φυσική. Σίγουρα μας βοηθάει το σχήμα της βαρύτητας: όσο πιο πολύ εμπιστοσύνη έχει συγκεντρώσει κάποιος, τόσο μεγαλύτερη η έλξη που ασκεί σε άλλους, τόσο πιο εύκολα αποκτά ακόμη περισσότερη εμπιστοσύνη, τόσο λιγότερο επηρεάζεται από άλλα σώματα με μικρότερη μάζα. Ωστόσο, και εδώ εμφανίζεται το πεπερασμένο της μάζας η οποία κατανέμεται ανάμεσα στα σώματα.

Επομένως, θα συμπλήρωνα το σχήμα της βαρύτητας με το σχήμα της ακτινοβολίας. Η εμπιστοσύνη εκπέμπειται από ένα λαμπρότερο σώμα, φωτίζει τις όψεις όλων των άλλων σωμάτων στο χώρο, και με αυτό τον τρόπο μεταδίδεται και σηματοδοτεί χωρίς την ίδια στιγμή να χάνεται και να περιορίζεται. Ο Ήλιος φωτίζει τη Σελήνη και εμφανίζει ένα ακόμη λαμπερό σώμα στον ουρανό χωρίς να ζημιώνεται η δική του υπερλαμπρότητα.

Ακόμη, το σχήμα της ακτινοβολίας (και οι φυσικές/χημικές διεργασίες που το προκαλούν) μάς προσθέτει ένα ακόμη πολύ… πυρηνικό (pun intended) χαρακτηριστικό: τη διάκριση του αυτόφωτου και του ετερόφωτου. Σίγουρα η Σελήνη μπορεί να είναι φωτεινή αλλά η λαμπρότητά της περιορίζεται από τη θέση της σε σχέση με τη Γη, ενώ αν αύριο ο Ήλιος κατέβαζε διακόπτες η Σελήνη θα εξαφανίζοταν αυτοστιγμεί από το οπτικό μας πεδίο.

Θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας μια σειρά από συγκλονιστικά, κατ’ εμέ, παραδείγματα όπου η εμπιστοσύνη δίνει ρέστα και ενεργοποιεί συμπεριφορές που θα ήταν αδιανόητες έξω από το πεδίο ορισμού της.

Ο κουρέας

Το πρώτο απτό παράδειγμα, και η αφορμή ολόκληρης της συλλογιστικής μου, είναι φυσικά, τι άλλο; Ο κουρέας. Έχετε καταμετρήσει ποτέ τις σιωπηρές συμβάσεις που υπογράφουμε ξεκινώντας για την καθιερωμένη μας κουπ;

Το παιχνίδι της εμπιστοσύνης ξεκινάει από τη στιγμή που κλείνουμε το ραντεβού μας. Το τεχνικό μέσο και η διαδικασία με την οποία θα κλείσουμε το ραντεβού μας είναι συνήθως περιλαμβάνουν συνήθως ένα τηλεφώνημα ή τη χρήση κάποιας ηλεκτρονικής πλατφόρμας. Για να “δουλέψει” μια τηλεφωνική κράτηση:

• Εμείς σηκώνουμε το τηλέφωνο και καλούμε τον αριθμό. Υποθέτουμε ότι είναι ο σωστός αριθμός γιατί τον βρήκαμε σε κάποιον κατάλογο, σε κάποιο διαφημιστικό φυλλάδιο, ή από κάποια προηγούμενη επίσκεψή μας.
• Θεωρούμε ότι το τηλέφωνό μας θα λειτουργήσει κανονικά και δεν θα γίνει κάποια τυχαία εκτροπή σε κάποιον άλλο τηλεφωνικό αριθμό, ούτε ότι η Ελληνική Κυβέρνηση έχει εγκαταστήσει κάποιο λογισμικό παράνομης συνακρόασης.
• Τη στιγμή που κάποιος απαντάει την κλήση μας υποθέτουμε ότι είναι όντως κάποιος υπάλληλος του κομμωτηρίου και μάλιστα με εξουσιοδότηση προγραμματισμού ραντεβού. Ένας ευγενικός πελάτης που θα αγχωθεί από το επίμονο χτύπο του τηλεφώνου ή ο Β’ Υποβοηθός Λουσιμάτων μάλλον δεν είναι ο άνθρωπός μας.
• Όταν συναποφασίζουμε την ημερομηνία/ώρα του ραντεβού θεωρούμε καλόπιστα ότι δεν πρόκειται για διπλοκράτηση (πληροφορία που ευχόμαστε το κομμωτήριο να μπορεί να διασταυρώσει), όπως επίσης ότι πρόκειται για ημέρα/ώρα που το κομμωτήριο θα λειτουργεί κανονικά και με όλες τις προδιαγραφές.

Καταλάβατε τώρα τον τρόπο που σκέφτομαι. Όλα αυτά, μάλιστα, έχουν ολοκληρωθεί προτού καν περάσουμε την πόρτα του μαγαζιού. Ας κάνουμε skip όλα τα επόμενα ενδιάμεσα στάδια και ας μιλήσουμε απευθείας για τον ελέφαντα στο δωμάτιο:

• ΕΧΟΥΜΕ ΕΝΑΝ ΤΥΠΟ ΜΕ ΜΑΧΑΙΡΙ ΚΟΛΛΗΜΕΝΟ ΣΤΟ ΛΑΙΜΟ ΜΑΣ ΓΙΑ ΜΙΣΗ ΩΡΑ.
• ΕΝΩ ΤΑ ΧΕΡΙΑ ΜΑΣ ΕΙΝΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΔΕΜΕΝΑ ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΜΙΑ ΑΒΟΛΗ (ΚΑΙ ΑΣΧΗΜΗ) ΡΟΜΠΑ.
• ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΡΟΜΠΑ ΤΗ ΔΕΝΕΙ Ο ΚΟΥΡΕΑΣ ΣΤΟ ΛΑΙΜΟ ΜΑΣ.
• ΓΕΝΙΚΑ ΑΥΤΟ ΜΕ ΤΟ ΛΑΙΜΟ ΔΕΝ ΠΑΕΙ ΠΟΛΥ ΚΑΛΑ!

Ο γιατρός

Το δεύτερο, ακόμη πιο ακραίο παράδειγμα, είναι αυτό του γιατρού. Δεν θα σας πάω σε εύκολα ή εξειδικευμένα σενάρια, π.χ. βάζουμε το σώμα μας μέσα σε έναν πανίσχυρο περιστρεφόμενο μαγνήτη σε μέγεθος δωματίου, αφήνουμε κάποιον να βάλει μια κάμερα στον κώλο μας για μη πορνογραφικούς λόγους, και “γιατρέ, ιδού το αιδοίο μου, δε ρίχνετε μια ματιά γιατί μάλλον έχει πάρει σασί;”.

Πάμε κατευθείαν στο χειρουργείο. (Note for the future translator: Please, please, translate this as “let’s put our logic under the knife”). Χωρίς να μπορώ να αποφασίσω τί είναι πιο τρομακτικό, πρέπει να συμφωνήσουμε σε δύο μεγάλα φακτς:

Στην περίπτωση του χειρούργου δεν μιλάμε για έναν ταλαντούχο ψαλιδοχέρη αλλά για έναν super well-trained απόλυτα focusαρισμένο λεπτολόγο. Ο τύπος / η τύπισσα ξέρει όλες σου τις αρτηρίες με τα μικρά τους ονόματα. Αν θέλει μπορεί να σε σκοτώσει, διαμελίσει, ακρωτηριάσει, ή παραλύσει, ή όλα μαζί, με όποια διεστραμμένη σειρά προτιμά.

Την ίδια στιγμή που ο γιατρός είναι από πάνω σου, εσύ είσαι παντελώς ανήμπορος να αντιδράσεις. Αυτή τη φορά τα χέρια σου είναι ελεύθερα αλλά αυτό δεν έχει καμία απολύτως σημασία. Το τελευταίο σου eye contact πριν σε ακουμπήσει το νυστέρι είναι με έναν εξίσου καλά προετοιμασμένο επαγγελματία ο οποίος σε ρίχνει σε ύπνο κατά βούληση χρησιμοποιώντας απλώς αέρα.

Από τα έλλογα όντα, ο άνθρωπος είναι όντως το πλέον παράλογο.

Στο αμέσως επόμενο κεφάλαιο των Fascinations θα εμβαθύνουμε ακόμη περισσότερο στην παράνοια του ύπνου.

Photo by Lior Shapira on Unsplash